Telkens wanneer politici vragen worden gesteld over de val van Srebrenica in juli 1995, schermen zij met het onderzoek van het Nederlands Instituut voor oorlogsdocumentatie (NIOD). 'De NIOD-onderzoekers vervullen de rol van peacekeepers. Ze zijn ingezet als schild tussen de verantwoordelijke politici en de critici.' Dat zegt onderzoekster Erna Rijsdijk (36) van de Britse universiteit van Newcastle, die vier jaar onderzoek deed naar Srebrenica.

Dit jaar verschijnt haar proefschrift over hoe in binnen- en buitenland het verhaal van Srebrenica door politici, militairen en de media wordt verteld, én over 'de politiek van het onderzoeken'.

Het NIOD, dat op 10 april na herhaaldelijk uistel het rapport over de val van de enclave presenteert, veronderstelt volgens Rijsdijk dat het een neutrale houding inneemt. Dat is misleidend, vindt ze. Want sinds het instituut eind 1996 de opdracht aanvaardde, menen politici dat zij hangende het onderzoek geen verantwoording hoeven af te leggen. 'Het NIOD speelt daarmee duidelijk een politieke rol.'

- Het NIOD is al vaker aangevallen op het feit dat het zich door de regering heeft laten inhuren opdat de affaire politiek zou doodbloeden.

'Afgelopen week was daar opnieuw een voorbeeld van. Minister Pronk had in het tv-programma Nova gezegd dat de politiek inzake het beschermen van de Moslims in de enclave heeft gefaald. Premier Kok vond dat Pronk het NIOD-rapport had moeten afwachten.'

- Als het rapport volgende week wordt gepresenteerd, zijn vrijwel alle direct politiek betrokkenen vertrokken. Is het NIOD zelf een speler in de politieke nasleep?

'Toen het NIOD de opdracht aannam, wist het dat het onderdeel zou worden van de politieke constellatie. Het NIOD had op zijn minst duidelijk moeten maken dat het zich bewust is van deze rol en dat trachten te verantwoorden.

'In plaats daarvan ging NIOD-directeur Hans Blom nog een stap verder. In 1998 verzette hij zich tegen onderzoeken van de commissie-Van Kemenade naar doofpotten en het onderzoek van het OM omdat die zíjn onderzoek ernstig zouden doorkruisen.

'Dat is een nogal achterhaalde wetenschappelijke opvatting, die impliceert dat er maar een mogelijke visie op de gebeurtenissen zou bestaan. Bovendien hinderde Blom daarmee onderzoeken die mogelijk verantwoordelijken konden aanwijzen.'

- Hebben de andere onderzoeken naar Srebrenica wat opgeleverd?

'In geen van de rapporten zijn individuele verantwoordelijken aangewezen. Ook niet in het onderzoek van de Verenigde Naties, die een van de beste rapporten leverden. Alle partijen kregen wat schuld. Ik vrees dat dat ook het geval zal zijn in het NIOD-rapport.'

- Waar moet het NIOD volgens u aandacht aan besteden?

'Aan de logica van de Westerse politiek ten aanzien van de oorlog in Joegoslavië. In 1993 was al duidelijk dat Srebrenica een open gevangenis was en dat er in Bosnië een agressie-oorlog woedde. Maar het Europese beleid, met Engeland voorop, wilde het conflict als een humanitair probleem blijven zien.

'In feite lag er in 1993 al een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag dat er misdaden tegen de menselijkheid werden gepleegd door Serviërs tegen Bosnische Moslims. Het Gerechtshof heeft de Veiligheidsraad opgeroepen hiertegen op te treden. Maar men bleef maar praten in neutrale termen over strijdende partijen. Door de Westerse leiders wordt op Srebrenica teruggekeken als een humanitair probleem dat verkeerd is gemanaged.'

- Valt Nederland iets te verwijten?

'De regering en de Tweede Kamer zijn meegegaan in deze indammingspolitiek en hebben Dutchbat met een onmogelijk mandaat op pad gestuurd. De felle reacties op overste Thom Karremans uitspraak 'no good guys, no bad guys' was nogal hypocriet. Zijn woorden waren ongelukkig gekozen, maar hij vertolkte niet anders dan het algemeen internationale beleid ten aanzien van Bosnië.

'En nog steeds lijkt men zich niet in de eerste plaats druk te maken over de slachtoffers, gezien het feit dat men niet de moeite neemt het NIOD-rapport te vertalen in het Bosnisch. Het wordt gezien als een binnenlandse aangelegenheid.'

© 2002 De Volkskrant